Αστακός: Περιμένοντας τις επενδύσεις

Το ρεπορτάζ για τον Αστακό και το λιμάνι του Πλατυγιαλίου από το ένθετο "Κ" της εφημερίδας "Καθημερινής".

Οι τίτλοι στον Τύπο πηχυαίοι. Από τη μια έτρεφαν προσδοκίες: «Το Εμιράτο του Κατάρ επενδύει 3 δισ. στον Αστακό», «Ανοίγουν 1.500 θέσεις εργασίας». Και από την άλλη, τις ματαίωναν: «ΚΑΤΑΡ-αμένος Αστακός», «Δεν θα φάνε Αστακό οι εμίρηδες».

Αν ο ντόρος της είδησης παρέσυρε εμένα, αναρωτιόμουν πως ένιωθε η μικρή αυτή κοινωνία όταν, από την εσχατιά της δυτικής Ελλάδας, αναδύθηκε ξαφνικά στα πρωτοσέλιδα.

Τον καιρό που κάποιοι διασκέδαζαν με γελοιογραφίες, στον Αστακό επικρατούσε σύγχυση. Οι μαθητές τεχνολογικής κατεύθυνσης της Β’ Λυκείου συζητούσαν για την υποτιθέμενη μέθοδο δέσμευσης του CO2 που υπόσχονταν οι Άραβες.

Ο 17χρονος Κωνσταντίνος Μακρής σκεφτόταν να δηλώσει χημικός αντί για γεωπόνος, ώστε να πληροί τις προϋποθέσεις των νέων θέσεων εργασίας. Ο Λεωνίδας και η Μαριάννα Καραγιώργου ανησυχούσαν για το αν θα επιβιώσει το βιολογικό αμπέλι δίπλα στη μονάδα ηλεκτροπαραγωγής. Και κάποιοι άλλοι φοβούνταν να βγουν από το σπίτι. «Έρχονταν άλλοι κάτοικοι και μας έλεγαν: «Μην τολμήσετε να πείτε όχι στην επένδυση. Αυτήν την φορά πρέπει να γίνει». Επικρατούσε άγνοια. Στην αρχή μας έλεγαν για φυσικό αέριο και μετά μάθαμε για το LPG…» θυμάται ο Ηλίας Γεωργαλής, που ως μέλος της ανεξάρτητης κίνησης πολιτών Αστακού πρωτοστάτησε κατά της επένδυσης.

Πολλούς μήνες μετά, περίμενα να συναντήσω μια κωμόπολη που θα αντιδικούσε για τα παραλειπόμενα της χαμένης επένδυσης. Αντ’ αυτού, αντίκρισα ένα γραφικό επίνειο με ανακουφισμένους κατοίκους. Το «θαύμα» της επένδυσης τους είχε συνεπάρει άδικα. Οι 1.500 θέσεις εργασίας ήταν τελικά 140, από τις οποίες οι 120 απολύτως εξειδικευμένες και, άρα, δεν θα έδιναν πνοή στον τόπο τους. Το LPG, η πρώτη ύλη της μονάδας ηλεκτροπαραγωγής, ήταν μείγμα προπανίου - βουτανίου και, αναγκαστικά, θα μετέτρεπε τον Αστακό σε μια «Πτολεμαΐδα». Όσο για τη μέθοδο δέσμευσης του CO2, βρίσκεται παγκοσμίως σε πειραματικό στάδιο…

Ένα τεράστιο λιμάνι χωρίς λόγο ύπαρξης 

Δεν ήταν, ωστόσο, η πρώτη φορά που περίμεναν τους «βαρβάρους». Μονάδες καύσης σκουπιδιών, χημικών. Και τοξικών αποβλήτων, παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος με πρώτη ύλη το λιθάνθρακα έιναι λίγες μόνο από τις προκλήσεις που απέκρουσαν τα τελευταία 15 χρόνια.

Αιτία για όλα αυτά; Το Πλατυγιάλι. Το τεράστιο, υπερσύγχρονο αλλά χωρίς πλοία λιμάνι πίσω από τον κόλπο του Αστακού. Ένα «φάντασμα με διαστάσεις αντίστοιχες του Πειραιά, γερανοφέφυρες τελευταίας τεχνολογίας και δυνατότητες μεταφόρτωσης εμπορευμάτων, που, επειδή δεν έχει λόγο ύπαρξης γίνεται κατά καιρούς στόχος επενδύσεων «κακού» τύπου.

Ένας μεγάλος όρμος που ξεκίνησε ως διαλυτήριο πλοίων με τα χρήματα της ΕΟΚ και σταδιακά μετατράπηκε σε εμπορικό και διαμετακομιστικό λιμάνι με τις επιδοτήσεις της Ε.Ε. Και σήμερα, δεν είναι παρά μια προέκταση της εξίσου επιδοτούμενης παρουσίας αιγοπροβάτων, που κατακλύζουν την είσοδό του.
«Αυτό το λιμάνι έγινε χωρίς καμιά οικονομοτεχνική μελέτη. Ένα λιμάνι επιπέδου Μασσαλίας στο πουθενά. Μια γκάφα που όσοι τη σκέφτηκαν θα πρέπει να ζητήσουν συγγνώμη, να παραδεχτούν ότι δεν χρησιμεύει και να πάνε φυλακή εφόσον έφαγαν τα λεφτά της .Ε.Ε», εξηγεί ο Ηλίας Γεωργαλής.

Φαίνεται, όμως, ότι το Πλατυγιάλι δεν είναι απλώς μια «γκάφα» ή ένα «λιμάνι που έγινε κατά λάθος», όπως υποστηρίζουν πολλοί κάτοικοι. Χαρακτηρισμοί όπως «κακό σπυρί», «κατάρα» ή «ταφόπλακα», που άκουγα από διάφορα χείλη, με έκαναν να διαισθανθώ ότι πρόκειται για ένα λιμάνι άρρηκτα δεμένο με την τύχη και το συναίσθημα πολλών ανθρώπων στον Αστακό.
Η επένδυση ελπίδας που συντελείται τα τελευταία 25 χρόνια στο Πλατυγιάλι μπορεί να μην αποτιμάται σε ευρώ ή σε δολάρια, σίγουρα όμως δεν έχει αποφέρει κέρδος στους κατοίκους, που περιμένουν από αυτό να δώσει ζωή στον τόπο τους.

Όλοι θέλουν να το δουν να λειτουργεί ως εμπορικό και διαμετακομιστικό λιμάνι, με δραστηριότητες ήπιας και μέτριας όχλησης. Κανένας, μα κανένας από όσους ρώτησα – ακόμα και άνεργοι που θα είχαν έστω κάποιο όφελος – δεν θέλουν να δουν τον απάνεμο όρμο, κοντά στις εκβολές του Αχελώου, να γεμίζει με ρυπογόνους καμινάδες υψηλής επικινδυνότητας.

Μιλώντας, ωστόσο, με τον Βασίλειο Κούτση, διευθύνοντα σύμβουλο της AKAPORT A.E. της διαχειρίστριας εταιρείας του λιμανιού (η κοινοπραξία κατασκευαστικών εταιρειών που ανέλαβε την κατασκευή δεσμεύτηκε να προσελκύσει επενδυτές μετά την περάτωση των έργων), αντιλαμβανόμουν ότι μετά και το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τη βιομηχανία, του 2007, που επιτρέπει στο Πλατυγιάλι την εγκατάσταση μονάδων ηλεκτροπαραγωγής, οι δραστηριότητες υψηλής όχλησης είναι μονόδρομος και, άρα... οι ευαισθησίες των κατοίκων… πάνε περίπατο.

Οι συνεχιζόμενες επί μήνες κινητοποιήσεις των λιμενεργατών του Πειραιά, το 2008, ήταν και ο μόνος λόγος που το λιμάνι λειτούργησε - έστω ως ρεζέρβα. Κατά τα άλλα, υπάρχει απλώς για να ελλιμενίζει τα όνειρα και τις προσδοκίες των Αστακιωτών και να υπόσχεται ανάπτυξη. Ανάπτυξη που ποτέ, όμως, δεν αράζει στα νερά του Πλατυγιαλίου. Ούτε ωστόσο, τη συναντάς οδικώς… Ο δρόμος που συνδέει τον Αστακό με τη  υπόλοιπη  Ελλάδα παραμένει δύσβατος και επικίνδυνος από τότε που κατασκευάστηκε - 40 χρόνια πριν.

Ιστορίες και μύθοι
 Σφηνωμένη στο μυχό του κόλπου, χτισμένη αμφιθεατρικά ώστε να συνομιλεί με τη θάλασσα και τις Εχινάδες – τα καταπράσινα νησάκια του Ιονίου - η μικρή πόλη με τις 2.500 κατοίκους, το ένα μόνο γυμνάσιο και λύκειο («να φανταστείς ότι αυτό είναι έδρα Καλλικρατικού δήμου», επισημαίνει κάτοικος), τα παλιά αρχοντικά, τις μοσχοβολιστές ψησταριές και τους αφοσιωμένους πάνω από την τσόχα ψαράδες στα καφενεία, μετράει έργα που δεν έγιναν και παλεύει με διάφορους μύθους να σωθεί.

Η έλλειψη αποχετευτικού συστήματος – «το πιο ισχυρό ρουσφέτι μέχρι πριν από δέκα χρόνια ήταν η έγκριση του δήμου για να αδειάζεις το βόθρο στη θάλασσα» - , που είχε ως συνέπεια έντονη δυσοσμία στην παραλία και αντιμετωπίστηκε προσωρινά με ειδικούς αναδευτήρες, το σχέδιο πόλεως που δεν επεκτάθηκε μετά το 1987, η δημιουργία μαρίνας που θα επέτρεπε να δένουν σκάφη και θα ανέβαζε την τουριστική κίνηση το καλοκαίρι είναι μερικά μόνο από τα κενά με τα οποία αναμετρούνται οι κάτοικοι του Αστακού.

Ίσως γι’ αυτό να αρέσκονται στους μύθους. Άλλοτε υπαρκτούς, όπως ο Παντελής Καρασεβδάς, ο χρυσός Ολυμπιονίκης που γέννησε ο τόπος τους, κι άλλοτε παραφουσκωμένος, όπως ο δύτης που ανακάλυψε αρχαίους θησαυρούς στο λιμάνι και μετά τον σκότωσαν ή ο Αμπράμοβιτς που αγόρασε κρυφά το Παλατυγιάλι... Όσο η πραγματική ανάπτυξη καθυστερεί, τόσο το φαντασιακό επίπεδο θεριεύει και πλάθει ιστορίες. Και μπορεί οι φήμες για τον Αμπράμοβιτς να συνοδεύονται από γέλια και αυτοσαρκασμό, υπάρχουν ωστόσο και γεγονότα που παρερμηνεύονται. Όπως η επιθυμία ενός άλλου Ρώσου επιχειρηματία να αγοράσει την παραλία του Μαραθιά για να χτίσει μεγάλη ξενοδοχειακή μονάδα – γεγονός που διέδωσε το σύνθημα της τουριστικής ανάπτυξης, μολονότι αν ο Αστακός δεν διαθέτει καν τουριστικό περίπτερο.

Ακόμα και η δημιουργία ιχθυοκαλλιεργητικού πάρκου» - το πάγιο αίτημα μετεγκατάστασης των ιχθυοκαλλιεργητικών μονάδων μακριά από τις ακτές, ώστε οι παραλίες να κερδίσουν ξανά τη χαμένη εμπιστοσύνη των τουριστών, ηχεί σαν επαναλαμβανόμενο σόφισμα τετραετιών που δεν ταρακουνάει τη «βαριά βιομηχανία»: μόνο η Νηρέας – η Νο 1 εταιρεία παραγωγής τσιπούρας και λαβρακίου πανευρωπαϊκά έχει το μεγαλύτερο υποκατάστημά της εδώ, ενώ και οι τέσσερις εταιρείες ιχθυοκαλλιέργειας που δραστηριοποιούνται στην περιοχή απασχολούν 400 από τις 2.500 κατοίκους.

«Δεν έχουμε πανηγύρια εδώ»

Μεταξύ των μύθων – σοβαρών και αστείων – άρχισα να ξετυλίγω το «κουβάρι» της μικρής πόλης. Ο μίτος του, αν και ξεκινάει από τα χρόνια του Ιωάννη Καποδίστρια – τότε που οι κάτοικοι του Δραγαμέστου, της παλιάς ορεινής πρωτεύουσας, μετοίκησαν στον κόλπο του Αστακού – κατέληγε σχεδόν πάντα στο σημερινό αδιέξοδο του Πλατυγιαλίου.
Η μόνη που άλλαζε κουβέντα με τακτ ήταν η 72χρονη Αργίνη Φάρου. «Τώρα, θα μου καταλήξε σε Άραβες και σε Κατάρ»; Με ρώτησε με μια λεπτή δόση αδιαφορίας. «Για τα θαμμένα της Μελίνας σας είπαν; Εκεί ακριβώς όπου σκάβανε για το λιμάνι, υπήρχε ολόκληρη αρχαία πολιτεία – κάποιοι λένε ότι μπορεί να ήταν και η αρχαία Ιθάκη – αλλά η υπουργός Πολιτισμού έδωσε τότε εντολή να πέσει τσιμέντο…» Καθισμένη στη μεγάλη σάλα με τη ζωγραφισμένη από το 1875 οροφή, εξηγούσε πήρε προίκα το διατηρητέο σήμερα αρχοντικό. «Κερατά Θεέ, δεν σε φοβάμαι! Όποτε φτωχύνεις εσύ, θα φτωχύνω και εγώ!» - τόσο χρήμα είχε ο πρώτος ιδιοκτήτης, ο Σπύρος Κλοζορής, μου διηγιόταν. Τα καράβια του έφευγαν άλλωστε φορτωμένα με τόνους βελανίδια. Το περίφημο βελανιδοδάσος του Ξηρόμερου – το μεγαλύτερο των Βαλκανίων – ήταν η κύρια αιτία που ο Αστακός έγινε βάση των εμπορικών σχέσεων με την Ιταλία, αφού το ξύλο βελανιδιάς τροφοδοτούσε τα καρνάγια, ενώ ο καρπός χρησίμευε στη βυρσοδεψία. Τότε συνέρρευσαν Κεφαλλονίτες, Ιθακιώτες και Ηπειρώτες στην περιοχή και ο Αστακός έγινε μια πολύπολιτισμική πόλη. Αλλά και αργότερα, όταν ξεκινάει η εσωτερική μετανάστευση της δεκαετίας του ’70, τη θέση όσων αγοράζουν διαμερίσματα στην Αθήνα θα καταλάβουν αγροτικοί πληθυσμοί από τα γύρω χωριά.

«Στον Αστακό δεν έχουμε πανηγύρι. Ο κόσμος δεν συγκεντρώνεται για να γιορτάσει μαζί», τονίζει ο βιοκαλλιεργητής Λεωνίδας Καραγεώργος, για να επισημάνει την πληθυσμιακή ανομοιογένεια και την έλλειψη συνοχής. «Αν πάω για καφέ στο Σύνταγμα θα είναι λογικό να νιώσω μοναξιά. Στο Αστακό, όμως, μπουσούλησα. Σε αυτό το λιμάνι έμαθα να κολυμπώ… Και όμως, νιώθω ότι με τους περισσότερους με χωρίζει ο τρόπος νοείν», παραδέχεται ο φαρμακοποιός Σταύρος Ευαγγελάτος.

Στο προαύλιο του λυκείου, συνάντησα το λυκειάρχη Γιώργο Πατσέλα. Γιαννιώτης, διορισμένος τα τελευταία 25 χρόνια στον Αστακό, βλέπει τα πράγματα αλλιώς. «Οι άνθρωποι εδώ κατάγονται από διαφορετικά μέρη. Γι’ αυτό δεν υπήρξε ποτέ ενιαίο όραμα, ένας σχεδιασμός για την ανάπτυξη της περιοχής. Φέρανε τις ιχθυοκαλλιέργειες και μετά θυμήθηκαν τον τουρισμό…».
Δεν θα δεις άλλα έργα στον Αστακό. Το Πλατυγιάλι μας κρατάει δέσμιους», λέει ο 33χρονος Δημήτρης Καραβασίλης. Τον συνάντησα στην συνοικία των Χοβολιών να κάνει ποδήλατο, λίγο πριν αναζητήσει την τύχη του στην Αθήνα. «Ποδόσφαιρο, μπάσκετ, ποδήλατο, από τότε που έφυγα από τις ιχθυοκαλλιέργειες κάνω οτιδήποτε για να ξεχνιέμαι. Δεν άντεχα. Ξέρεις τι είναι να στέκεσαι σε μια εξέδρα με 40 βαθμούς Κελσίου και να μετράς ένα – ένα τα ψάρια;»

«Έφερα μέχρι και τουρισμό…»

Κατευθυνόμενη στα γειτονικά χωριά - αναπόσπαστα τμήματα της οικονομίας του Αστακού -, άφηνα πίσω τις παγιδευμένες στα δίχτυα της ιχθυοκαλλιέργειας συζητήσεις και αναζητούσα λίγο από το οξυγόνο της ορεινής ενδοχώρας. «Μα καλά, θα φωτογραφίσετε πρόβατα; Τι θέλετε να δείξετε;» ρωτούσε ιδιοκτήτης καφετέριας που υπερασπίζονταν το τουριστικό προφίλ της πόλης.
Η απάντηση ήρθε απροσδόκητα από μια πλαγιά με καμιά τρακοσάρια ελάφια, ζαρκάδια και αγριοπρόβατα. «Το 2004 ήρθαν τρία πούλμαν με φοιτητές της Γεωπονικής. Να μείνανε σε εμένα μισή ώρα; Την υπόλοιπη ώρα τρώγανε και πείνανε στην παραλία. Έφερα μέχρι και τουρισμό» θυμάται ο 37χρονος Άλκης Μαλούσης, που το 2009 κατοχύρωσε το δικαίωμα εκτροφής θηραμάτων στο νομό Αιτωλοακαρνανίας και φέτος, παρά την οικονομική κρίση, δεν έριξε την τιμή του εκλεκτού κρέατος.

Ανάμεσα στα πρώην επιδοτούμενα στρέμματα καπνού ελάχιστοι ανέκτησαν το βηματισμό τους. Τα παραδείγματα του Άλκη, του Τάσου Ψωμά, του μόνου κτηνοτρόφου σε ακτίνα 100 χλμ. που μεταποιεί το προϊόν του – ή του Λεωνίδα Καραγιώργου, που παράγει βιολογικό κρασί, είναι σπάνια. «Το Πλατυγιάλι είναι ανασταλτικός παράγοντας, ιδίως για την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα», εξηγεί ο τελευταίος.

Πίσω στον Αστακό, έψαχνα να βρω λίγη ελπίδα – όχι, όμως, την γκρίζα του Πλατυγιαλίου που αναστέλλει μέχρι και οικοδομικές άδειες. Είχα αποβραδίς εντοπίσει το βιβλιοπωλείο με τα πράσινα ρολά. Όταν άνοιξαν, γνώρισα τον Βαγγέλη που μαζί με την γυναίκα του αποφάσισαν να αφήσουν την Αθήνα στα τέλη του 2008. «Συγχαρητήρια έχω χρόνια να δω βιβλιοπωλεία στον Αστακό. Μην απελπίζεστε. Να έχετε κουράγιο και να συνεχίσετε» του είχε πει η Ελένη Πριοβόλου το 2009. στο μαγαζί του έμαθα για τη θεατρική ομάδα των μαθητών του Γυμνασίου αλλά και τη λέσχη ανάγνωσης - ένα πυρήνα 10 – 12 ατόμων, που διευρύνεται και ανταλλάσει απόψεις για βιβλία.

Θα είχα συλλέξει και άλλες ωραίες εικόνες από τον Αστακό, αν δεν δαπανούσα, άδικα, ένα πρωινό στο Πλατυγιάλι. Τα 2.222 στρέμματα δεν χωρούσαν στο οπτικό μου πεδίο, οι πλάστιγγες δεν είδα να ζυγίζουν κοντέινερ και οι έξι προβλήτες δεν καταλάβαινα που άρχισαν και που τελείωναν. Τότε, θυμήθηκα την 22χρονη Γωγώ, που μετρούσε μόνο ένα 24ωρο στον Αστακό. «Τρία πράγματα μου αρέσουν εδώ», έλεγε. «Οι άνθρωποι, ο συνδυασμός βουνού – θάλασσας και η θέα από το λιμανάκι στο Πλατυγιάλι, όπου μου έκανε πρόταση γάμου ο αρραβωνιαστικός μου» δεν είχε προλάβει να το δει μέρα. Ωστόσο, το είχε συλλάβει καλύτερα από μένα…

 Πολυξένη Αθανασούλια